Aerozagađenje i Covid-19: Na Zapadnom Balkanu nevolja nikad ne dolazi sama!

Zapadni Balkan godinama je jedan od regiona sa najlošijim kvalitetom vazduha u Evropi. Gradovi ovog regiona često zauzimaju i prva mesta na listama najzagađenijih u svetu. Kada se na loš kvalitet vazduha doda i globalna COVID-19 pandemija koja je apsolutno obeležila 2020. godinu, i još traje, rezultat je dodatno povećan broj respiratornih oboljenja i veća smrtnost.

Širom Balkana poznata je izreka da nevolja nikada ne dolazi sama. Da ova narodna izreka ima uporište i u praksi pokazala je 2020. godina, kada je osiromašeno i zagađenjem vazduha ugroženo društvo dodatno pogodila pandemija COVID-19.

Glavni činilac zagađenog vazduha na Zapadnom Balkanu su praškaste materije (PM), koje negativno utiču na iste ćelije i delove ćelija u ljudskom organizmu kao koronavirus. Zato je kod osoba koje su svakodnevno izložene aerozagađenju imuni sistem slabiji, a odgovor organizma na prisustvo koraonavirusa burniji, što doprinosi razvoju težih oblika Covida-19, dok su i smrtni ishodi učestaliji.

Dugotrajna izloženost štetnim supstancama u vazduhu povećava rizik od akutnih i hroničnih bolesti, najčešće onih što utiču na respiratorni sistem. On usled oslabljene funkcije postaje podložniji na uticaj virusnih infekcija, uključujući onu izazvanu koronavirusom (SARS-CoV-2).

Aerozagađenje i COVID-19 koje su uzročno-posledične veze

Već na samom početku globalne pandemije počela su da se pojavljuju istraživanja i studije koji povezuju povećan broj obolelih i smrtnih slučajeva od Covida-19 u regionima gde je vazduh zagađeniji.

Pre nego što navedemo rezultate pojedinih istraživanja, važno je napomenuti da se pozitivna korelacija između aerozagađenja i broja obolelih od Covida-19 a priori očekuje jer je zagađenje vazduha u korelaciji s velikom gustinom naseljenosti, a time i s velikim brojem smrtnosti. Da bi se jasno utvrdilo da zagađenje vazduha doprinosi riziku od smrti od Covida-19, potrebne su dugoročne epidemiološke studije, uzimajući u obzir mnoge faktore. Ovakvi naučni radovi su još uvek u izradi i ne možemo govoriti sa stopostotnom sigurnošću da postoji uzročna veza zagađenja vazduha i Covida-19.

Ispitivanja iz Kine, Engleske, SAD, Nemačke, Holandije i Italije pokazala su da pojačano aerozagađenje može da utiče na povećanje broja obolelih, ali i na povećanu smrtnost od Covida-19(1). Ispitivanje u Nemačkoj pokazalo je da rast koncentracije PM10 čestica povećava smrtnost obolelih od Covida-19 koji imaju preko 80 godina, i to 30% kod muškaraca i 35% kod žena(2).

Kada se ovi podaci uporede, dolazi se do zaključka da aerozagađenje povećava smrtnost od Covida-19 u svetu za 15%, a u Evropi za 19%(3). Kao što je već navedeno, glavni činilac aerozagađenja su praškaste materije, a porast njihove koncentracije od jednog mikrograma po kubnom metru povećava smrtnost od Covida-19 za 11%(4).

Nažalost, za region Zapadnog Balkana još uvek ne postoje relevantne studije i istraživanja, pa nismo ni u mogućnosti da ponudimo konkretne podatke. Velika je verovatnoća da se ovi podaci ne bi razlikovali za ovaj region, čak postoji pretpostavka da bi bili lošiji. Čak i bez uticaja Covida-19, zagađen vazduh u regionu na godišnjem nivou izazove skoro 13.500 slučajeva prerane smrti, dok je do sada od Covida-19 obolelo 693.902 osoba, a od posledica bolesti preminulo 13.423 osoba.

“Jedan od najvećih ekoloških problema sa kojima se zemlje Zapadnog Balkana suočavaju jeste jako loš kvalitet vazduha. Zagađenje vazduh i pandemija COVID-19 doprineli su uvećanju smrtnosti na ovom području”, rečeno je u saopštenju za javnost.

U saopštenju se podseća na to da praškaste materije (PM) i SARS-CoV-2 negativno utiču na ćelije, i zato se kod zaraženih osoba koje su izložene aerozagađenju dešava dodatno respiratorno pogoršanje usled odgovora na prisustvo SARS-CoV-2, time su češći teži oblici Covida-19, a smrtni ishodi učestaliji.

“Dugotrajna izloženost štetnim emisijama u vazduhu povećava rizik od dobijanja akutnih i hroničnih bolesti, najčešće onih što utiču na respiratorni sistem. On usled oslabljene funkcije postaje podložniji na uticaj virusnih infekcija, uključujući onu izazvanu koronavirusom (SARS-CoV-2)”, navodi se u saopštenju Kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh”.

U saopštenju se napominje da raste broj dokaza i naučnih studija o povezanosti zagađenja vazduha i  Covida-19, kao i da za Zapadni Balkan nije urađena relevantna studija. “Potrebna su nam ekološko-epidemioška ispitivanja povezanosti aerozagađenja i Covida-19 za region Zapadnog Balkana. Ona moraju biti precizno planirana i izvedena da bi se mogli donieti adekvatni zaključci i predlozi mera”.

Takodje je rečeno da dosadašnja istraživanja pokazuju da aerozagađenje povećava 15% smrtnost od Covida-19 u svetu, a u Evropi 19%. Utvrđeno je i da porast koncentracije PM čestica od jednog mikrograma po kubnom metru povećava smrtnost od Covida-19 11%.

“Slabost zdravstvenih sistema zemalja Zapadnog Balkana dodatno dolazi do izražaja kada se problem aerozagađenja ukrsti sa COVID-19 pandemijom. U bolnicama širom ovog regiona dostupnost respiratora i bolničkih postelja nije adekvatna, dok se već godinama suočavamo sa migracijom zdravstvenih radnika i nedostatkom kadra za rad u intenzivnoj njezi”, konstatuje se u saopštenju Kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh”.

Kampanjom “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh” traži se od donosilaca odluka da “povećaju učešće predstavnika zdravstvenog sektora u procesima donošenja odluka, kako bi se osigurala pravovremena integracija zdravstvenih mera u politikama usmerenim ka zaštiti životne sredine”. “Takođe, potrebno je unaprediti efikasnost u sprovođenju zakona i odluka u oblasti zaštite životne sredine radi ostvarivanja veće zdravstvene i ekonomske koristi za sve građane”.

“Smatramo da je potrebno uvrstiti mere za unapređenje kvaliteta vazduha u javne politike i planove oporavka od Covid 19 pandemije u skladu s obavezama iz Zelene agende za Zapadni Balkan, koje su sve države prihvatile”.